• Zdobądź dane dostępowe do serwera SPK – jeżeli ich nie pamiętasz (albo nie wiesz czy masz konto), pomogą w tym administratorzy (dane kontaktowe)
• Zapoznaj się z poleceniem chmod (przejrzyj manual do polecenia chmod i/lub stronę w wikipedii)

• Znasz już manuala: man
• Pracę z manualem warto zacząć od man man
• Jeżeli z poleceniem związanych jest więcej niż jedna strona podręcznika, można wyświetlić krótki opis każdej z nich za pomocą:

  man -f man

  Odpowiednikiem tego wywołania jest:

  whatis man

• Aby obejrzeć po kolei wszystkie strony dotyczące zadanego hasła:

  man -a man

• Zbiór stron man można przeszukiwać według słów kluczowych:

  man -k manual

  Powyższe polecenie jest równoważne użyciu:

  apropos manual

• Aby obejrzeć stronę związaną z danym hasłem z zadanej sekcji manuala:

  man 1 man

• Pliki programów są przechowywane w systemie plików.
• Każdy plik programu w systemie ma nazwę (case sensitive).
• Program jest uruchamiany przez powłokę poprzez podanie nazwy jego pliku.
• Powłoka zapewnia mechanizmy kontroli pracy uruchamianych zadań (ang. job), programów.
• Powłoka zapewnia mechanizmy przekazywania wyników pracy zadań.

• Polecenia mogą przyjmować argumenty.
• Argumenty mogą być obowiązkowe (np. nazwa pliku) lub opcjonalne (tzw. opcje).
• Niektóre opcje przyjmują dodatkowe argumenty (obowiązkowe, lub opcjonalne).
• Nazwy opcji maja format długi i krótki.
• Argumenty są case sensitive.
• Spis opcji programu jest podany w man lub przez opcje

  -h|--help

• Kolejność można zmieniać.
• Krótkie opcje można scalać.

• Przykłady wykorzystania opcji:

  ls --all  # format długi
  ls -a     # format krótki
   
  # zmiana kolejności opcji:
  ls -a -l
  ls -l -a  
   
  # przekazanie argumentów
  ls --ignore=\*.png  # format długi
  ls -I \*.png        # format krótki
   
  # scalanie opcji
  ls -al          # OK
  ls -la          # OK
  ls -alI \*.png  # OK
  ls -Ila \*.png  # ŹLE!

System plików ma strukturę drzewiastą:

/
/bin
/bin/bash
/home
/home/gjn
/home/gjn/plik
/home/gjn/katalog/plik

• Jest zawsze tylko jedna taka struktura podczas pracy systemu.
• W związku z tym zawsze jest bezwzględny początek systemu plików: /
• Inne systemy mogą być włączane jako kolejne gałęzie.
• Katalog bieżący: .
  Katalog nadrzędny: ..
• Katalog jest plikiem!

Nazewnictwo:

• Wszystkie pliki i katalogi mają nazwy będące ciągami znaków alfanumerycznych.
• Nazwy mogą być długie i są case sensitive.
• Katalogi rozdziela się znakiem / (ang. slash).
• Ścieżka dostępu to nazwa pliku pozwalająca na jego umiejscowienie.
• Pełna (bezwzględna) ścieżka określa jego położenie względem początku drzewa, zaczyna się od /, np. /etc/init.d/cups.
• Względna ścieżka określa położenie względem katalogu bieżącego.
• ~user oznacza katalog domowy użytkownika user (mechanizm na poziomie powłoki, nie systemu plików!)

Pliki:

• cp kopiowanie
• mv przenoszenie, zmiana nazwy
• rm usuwanie
• touch zakładanie pustego, modyfikacja daty
• file typ pliku

Katalogi:

• cd zmiana bieżącego
• pwd podanie bieżącego
• mkdir zakładanie
• rmdir usuwanie (pustego!)
• ls pokazywanie zawartości
• du pokazywanie objętości (również pliku)

W nazwach plików do których użytkownik odwołuje się w powłoce można używać 2 metaznaków (znaków specjalnych), które zastępują ciągi znaków w nazwie pliku (ścieżce dostępu):

• znak ? zastępuje dokładnie jeden znak,
• znak * zastępuje ciąg znaków o dowolnej (w tym zerowej) długości.

• Każdy plik ma określone prawa dostępu regulujące jaki dostęp mają do niego użytkownicy.
• Podstawowe atrybuty pliku określają możliwości jego:
  • odczytu read
  • zapisu write
  • uruchamiania execute

• Każdy plik ma właściciela i jest przypisany do grupy właścicieli.
• Z tego punktu widzenia użytkownicy systemu dzielą się na:
  • właściciela user
  • grupę właścicieli group
  • pozostałych użytkowników others (others = all - user - group)

• Wynik polecenia ls -l:

    -rwxrwxrwx N uzytkownik grupa rozmiar data nazwa

• Prawa dostępu:

     -   rwx   rwx   rwx
    TYPE USER GROUP OTHERS

• Typy plików: TYPE: - d b c l p s

• Przykład:

  $ ls -l cruise
  -rw-r--r-- 1 tom staff 683 Jul 4 2000 cruise
  $ ls -l /tmp/cruise
  -rwxr-xr-x 1 tom staff 783 Jul 4 2000 /tmp/cruise

• SUID - set user id - pozwala na uruchomienie programu z prawami właściciela tego pliku

  $ ls -l /usr/bin/passwd 
  -rwsr-xr-x 1 root root 31704 lis 14 15:41 /usr/bin/passwd

• SGID - set group id - pozwala na uruchomienie danego pliku z prawami grupy tego pliku
• SGID - set group id - w przypadku katalogu, sprawia, że nowo-tworzone pliki, należą do tej grupy, do której należy katalog, a nie do grupy z uprawnieniami której pracuje użytkownik
• sTicky bit - pliki w katalogu z ustawionym sticky bit mogą być usuwane lub zmieniane tylko przez właściciela danego pliku lub katalogu

  $ ls -l | grep tmp
  drwxrwxrwt  22 root root 12288 lis 14 15:41 tmp

• Prawa dostępu zmienia się przy pomocy polecenia chmod (ang. change mode):

  chmod prawa nazwa_pliku

  • gdzie prawa: ugoa +-= rwx [, ugoa +-= rwx]
  • Na przykład:

    chmod u+r cruise; chmod u-w cruise
    chmod g+x,o-r cruise
    chmod u+s,g+s,+t tmp/

• Numeryczne prawa dostępu

    r=4, w=2, x=1
    su=4, sg=2, t=1
    chmod NNNN plik

  • Na przykład:

    chmod 755 plik
    chmod u=rwx,g=rx,o=rx plik
    chmod 644 plik
    chmod u=rw,g=r,o=r plik
    chmod 44 plik
    chmod 0044 plik

• Administrator może zmieniać właściciela chown i grupę chgrp pliku:

  chown user  plik
  chgrp grupa plik

$ umask 
0022
$ umask -S
u=rwx,g=rx,o=rx
$ touch nowy1 ; ls -l nowy1 
-rw-r--r--  1 gjn gjn 0 Feb 26 20:39 nowy1
$ umask 700 ; touch nowy2 ; ls -l nowy2
----rw-rw-  1 gjn gjn 0 Feb 26 20:40 nowy2
$ umask 077 ; touch nowy3 ; ls -l nowy3
-rw-------  1 gjn gjn 0 Feb 26 20:40 nowy3
$ umask 000 ; touch nowy4 ; ls -l nowy4
-rw-rw-rw-  1 gjn gjn 0 Feb 26 20:40 nowy4

• write → zapis do katalogu
• read → odczyt zawartości (spisu plików!), możliwość wykonania ls
• execute → dostęp do zawartości (plików), możliwość wykonania cd

Przykład:

$ chmod a=rx katalog
$ ls katalog
plik
$ cd katalog
$ cd ..
$ chmod a=r katalog ; ls katalog 
plik
$ cd katalog 
sh: cd: katalog: Permission denied
$ chmod a=x katalog ; cd katalog
$ ls
ls: .: Permission denied

• są wskaźnikami, skrótami do plików,
• pozwalają na udostępnianie pliku pod różnymi nazwami, w różnych katalogach,
• tworzenie przy pomocy ln -s:

  ln -s plik dowiazanie

• polecenie ls -L wyświetla pliki na które wskazuje link symboliczny.
• bez opcji -s → dowiązania sztywne,
• liczba dowiązań sztywnych do pliku to N w ls -l

    -rwxrwxrwx N uzytkownik grupa rozmiar data nazwa

Jest to program do zarządzania plikami. Obsługuje się go podobnie jak inne typu “commander”. Dodatkowo:

• zmiana praw dostępu: C-x c
  • notacja C-x oznacza: wciśnij równocześnie Ctrl+X (więcej na kolejnych zajęciach)
• dostęp do klawiszy Fn (np. F1) przez Esc+N (np. Esc+1)
• lynx-like motion w konfiguracji
• wiele innych możliwości…

Z MC dostępny jest edytor: mcedit.

• sprawdzić w manualu opis poleceń ls(1) cp(1) mkdir(1) rm(1)
• jakie opcje tych poleceń wyświetlają opis argumentów?
• w przypadku ls przetestować działanie opcji l a A F d R, w przypadku mkdir opcji p m, dla rm f i R
• dla poznanych powyżej opcji przetestować zmianę kolejności i łączenie
• znaleźć opcje ls, które przyjmują argumenty; przetestować je; na co należy zwrócić uwagę przy łączeniu?
• należy sprawdzić, czy nie są zdefiniowane aliasy zmieniające pracę używanych poleceń (polecenie un/alias)
• przy czytaniu manuala można przełączyć sesję na pracę w języku polskim przy pomocy export LANG=pl_PL.UTF-8 (o ile jest dostępny dla danej strony), można też spróbować ustawić inne języki, np. fr_FR.UTF-8, czy de_DE.UTF-8.

• przetestować działanie wszystkich poznanych poleceń do obsługi plików i katalogów
• jak przejść do katalogu domowego na różne sposoby?
• w katalogu domowym założyć taką strukturę katalogów i plików:

  unix/
  unix/lab2/
  unix/lab2/alfa/
  unix/lab2/alfa/one
  unix/lab2/beta/
  unix/lab2/beta/two
  unix/lab2/beta/prima/
  unix/lab2/beta/prima/three

  • pliki można zakładać przy pomocy jednego z poleceń:

    echo "jakis napis" > plik  # tworzy plik o nazwie "plik" z zawartoscia "jakis napis"
    touch plik                 # tworzy pusty plik o nazwie "plik"

  • wynik można sprawdzić przy pomocy tree (o ile jest dostępne w systemie)

• poruszając się po stworzonej strukturze należy przetestować działanie poleceń cd i pwd wykorzystując bezwzględne i względne ścieżki dostępu, a tym katalogi specjalne . i ..
• przetestować działanie metaznaków (gwiazdka, pytajnik) z poleceniem ls w katalogu /usr/bin
• jak przejść do katalogu poprzedniego?
• jak przejść do katalogu domowego podanego użytkownika?

• przeczytać podręcznik do chmod i sprawdzić sposób działania polecenia
• przetestować zmiany praw dostępu na plikach stworzonych w strukturze unix/lab2
  • odczyt testować przy pomocy cat plik
  • zapis przy pomocy echo “cos” » plik
  • uruchamianie przy pomocy ./plik
• wykonać ćwiczenia w parach (wykonanie ćwiczeń w parach uzależnione jest od aktualnej konfiguracji systemu)
  • ćwiczenie podobne do powyższego, aby obserwować wpływ zmiany praw dostępu na możliwości dostępu do plików drugiej osoby
  • prawa dostępu na katalogach - próbuj czytać pliki w katalogach drugiej osoby: czym różni się read od execute? sprawdzić działanie pwd, ls i cd przy różnych kombinacjach tych praw (szczególnie: tylko read, tylko execute)
  • jakie muszą być spełnione warunki aby użytkownik A mógł tworzyć katalogi w katalogu, który należy do użytkownika B, a co wystarczy do zapisu plików w katalogu?
• prawa numeryczne: sposób działania i użycie; czym się różnią od symbolicznych?
• numeryczne prawa dostępu a polecenie umask, sprawdzić działanie dla różnych wartości.
• oglądnąć bity SUIG/sTicky na plikach/katalogach:

  ls -ld /tmp
  ls -l  /usr/bin/passwd

• przeczytać opis do ln(1)
• stworzyć dowiązania symboliczne do plików przy pomocy ln -s:

  ln -s plik dowiazanie

• co się dzieje przy czytaniu, zapisywaniu, uruchamianiu dowiązania?
• co przy jego usuwaniu?, a co przy usuwaniu samego pliku?
• sprawdzić działanie dowiązań do katalogów; jak działa pwd, co dają opcje P L

• Uruchomić Midnight Commander, mc i zmienić prawa dostępu do wybranego pliku za pomocą C-x c.